Ont-moeten op het Connect College
Scholen bezitten een rijkdom aan individuele kennis en ervaringen. De leraren die er werken zijn hoogopgeleid en dragen een schat aan verworven inzichten met zich mee. Tegelijk galmt het door scholen dat leraren zuchten onder de verstikkende regelstructuur, die elke neiging tot eigen initiatief veelal in de kiem smoort.
Een school kan nimmer tot volle bloei en ontwikkeling komen als een werkomgeving dit doet met de mensen die er werken. Individuele kennis blijft dan voorbehouden aan het individu en zal geen gedeelde rijkdom worden. Dat mag een verwijt zijn naar de werkomgeving, maar vooral een opdracht voor de schoolleiding.
Howard Gardner zegt: “Education is at a turning point.” Ons huidige onderwijsconcept dateert vanaf 1850, ten tijde van de industriële revolutie. Onderwijs werd gericht op de massa en er moest een organisatievorm bij bedacht worden die het onderwijs efficiënt hield. De industriële revolutie ligt ver achter ons. Maar het bijpassende onderwijssysteem is er nog steeds. Velen buiten het onderwijs verbazen zich daarover, daarbinnen blijven we het verdedigen.
Leerlingen willen maar één ding….en dat is leren.
Leerlingen hebben het er lastig mee. Leraren overigens ook. Het is een opgave van jewelste om leerlingen, die buiten de school zelf de leerbronnen ontdekken die hen voorbereiden op de toekomst, binnen de school verbinding te laten maken met een systeem dat die ruimte en vrijheid teniet doet. Leren is tegenwoordig niet meer het exclusieve domein van scholen. Scholen zijn vooral ontmoetingsplekken, waar leerlingen oefenen in het aangaan en onderhouden van relaties en waar ze mensen hopen aan te treffen die hen optillen en ze het leven voorbij de eigen horizon laten zien. Maatwerk zou je zo kunnen uitleggen. Leerlingen vragen niet om leuk of modern onderwijs. Leerlingen willen leren. Elk kind wil leren en elk kind kan leren. Leerlingen hebben geen hekel aan leren, maar wel steeds meer aan school. Leerlingen willen geen zorg, ze willen leren. Ze willen gehoor geven aan die sterke drang die ieder mens in zich heeft.
Als anderen beslissen
Hetzelfde kan gezegd worden over leraren. Leraren willen lesgeven. Ze willen uiting geven aan de drang waardoor ze ooit voor dat mooie ambt hebben gekozen. Ze willen zich binden aan hun leerlingen en de blik zien die de blijdschap verraadt van een kind dat net iets geleerd heeft. Leraren houden van hun leerlingen en van hun vak. Wat ze verafschuwen is het voortdurende en bijna heilige moeten. Dát doen wat ze zelf eigenlijk helemaal niet willen, maar moeten doen, omdat anderen dan de leraar zelf bepaald hebben wat goed is voor leerlingen. Peter Bieri beschrijft het treffend: “Wanneer anderen beslissen over wat iemand moet doen, handelt degene vanuit een wil die achter zijn rug om is ontstaan; als overwegend en beslissend persoon is hij omzeild. De tijd waarin hij deze vreemde wil verwerkelijkt, is in zekere zin niet zijn tijd. Hij beleeft niet zijn tijd, maar die van de anderen, omdat hij als actor van zijn eigen wil, die ook actor van zijn eigen tijd zou kunnen zijn, is uitgeschakeld.”
De vraag is, hoe we onze leerlingen serieus moeten nemen en echt naar hen kunnen luisteren om hun leervraag te ontdekken, wanneer de leraar dit zelfde fundamentele recht wordt onthouden in de school? Het is een gordiaanse knoop die volgens mij de reden is waarom bijna alle scholen in Nederland hun mond vol hebben van maatwerk voor leerlingen, maar het in de dagelijkse praktijk nauwelijks voor elkaar krijgen.
Op het Connect College hebben we besloten minder te moeten. We gaan als het ware ont-moeten. We gaan de knoop ontwarren en zijn er op verschillende plekken in de school al mee begonnen. We slingeren geen vernieuwingen van bovenaf meer de school in, maar gaan samen op zoek naar de collectieve vrije ruimte om daar het gesprek met leerlingen en met elkaar te voeren over de vraag wat de betekenis is van leren.
Dialoog, geduld en slow management
Thijs Homan schrijft: “Scholen verkeren in een soort organisationele winterslaap, waardoor er geen weerstand tegen verandering meer is, maar immuniteit voor verandering.”
We kunnen echter niet níet veranderen. Veranderen is geen diskwalificatie van het verleden, maar een kwalificatie voor onze toekomst. Wanneer we onze leerlingen het juiste willen leren als voorbereiding op hun toekomst is ontwaken uit die winterslaap hoognodig.
Als schoolleider sta ik hier voor een dilemma, een duivels dilemma, want hoe leg ik uit dat ik stop met dirigeren van bovenaf, wanneer ik in dezelfde zin ook vertel hoe het dan wel verder moet? Leiderschap wordt koorddansen op een dun draadje garen.
Hier is vertrouwen nodig en dan beschik ik slechts over drie middelen: de dialoog, het geduld en slow management. De visie van de school is een wenkend perspectief, de weg ernaar toe gaat niet meer in een rechte lijn van A naar B. Maar via een kromme, een toer van bezinning die langs het hoofd, het hart uiteindelijk de wil van iedere medewerker bereikt. Want om het echt anders te gaan doen is een wilsbesluit nodig. Dat wilsbesluit laat zich op het Connect College niet langer meer aftikken op basis van voorgekookte plannen en veranderstrategieën, maar via een proces van gesprek en geduld met elkaar. Een wijs man zei het ooit zo: “In je eentje gelijk hebben is een makkie, samen gelijk hebben kost iets meer tijd.” Laten we die tijd samen nemen.
NB. Dit artikel is verschenen in het speciale nummer van Schakel ter gelegenheid van het afscheid van Rien Fait, bestuursvoorzitter van de Stichting Onderwijs Midden-Limburg. (SOML)
