In juli trakteerde onze staatssecretaris op taart. Voor zes geslaagden had Dekker de slingers opgehangen vanwege hun uitzonderlijke prestaties. Ze voldeden prima aan zijn definitie van excellent en waren daarom welkom op zíjn feestje. Tof voor die leerlingen, ze hebben een prestatie geleverd waar ze ondubbelzinnig voor gelauwerd mogen worden. Maar jammer voor Dekker, want excellent genoemd worden omdat ik als leerling iets heel goed doe wat diezelfde Dekker voor mij bedacht heeft, heeft niets met excellentie te maken maar met gehoorzaamheid. En dat zal toch niet zijn bedoeling zijn geweest? En de ellende wil nu ook nog dat het aantal gehoorzame leerlingen op middelbare scholen met de dag afneemt. Niet omdat ze massaal van het padje gaan, maar omdat ze duidelijk laten merken zich niet meer thuis te voelen in ons aanbodgerichte klassikale dressuursysteem. Het lijkt verdikkeme wel of die verdraaide scholieren aanvoelen wat onze samenleving nu en straks het hardst nodig heeft namelijk, actieve en participerende burgers in plaats van afwachtende en gehoorzame schapen. Met die visie op excellentie gaan we de PISA oorlog dus niet winnen.
Misschien kan ik onze voorman verleiden met een kijk op excellentie waardoor onze leerlingen gaan winnen. In de zin van excellent worden, in plaats van excellent zijn. Een wenkend perspectief, een stip op de horizon van je toekomst. Een groei en ontwikkeling waar je lang de tijd voor mag nemen maar hard voor moet werken. Waar je als kind al in alle rust over mag nadenken en mee mag experimenteren. Het heeft niets met wiskunde of Nederlands, maar alles met een goed leven te maken. Excellentie als een wenkend perspectief voor elk kind. Dat kan een vak zijn: een voortreffelijk lasser of een bezielende leraar, een uitmuntend wetenschapper of een begenadigd schrijver. Vakmanschap waardoor mijn leven een diepere betekenis krijgt voor mezelf en voor anderen. Maar het leven zelf is minstens zo’n wezenlijk onderdeel van dat verlangen. Ieder kind wil later zijn eigen leven kunnen vormgeven. De juiste keuzes kunnen maken en in vrijheid en met verantwoordelijkheid voor zichzelf kunnen zorgen. Er ligt geen blauwdruk klaar, evenmin een ingebonden lesmethode. Dat vraagt dus vanaf het eerste moment koorddansen om uiteindelijk een levenskunstenaar te worden. Vakmanschap en levenskunst vragen veel aandacht, tijd, oefening en geduld. Excellentie wordt zo een mate van volwassenheid, maar vluchtig als alcohol wanneer je kinderen er te vroeg mee belast. Op de juiste voedingsbodem, omringd door wijze anderen kan het zelfs een deugd worden, een karaktereigenschap. Zolang de deugd maar geen plicht wordt.
Scholen hebben de taak om de voedingsbodem te leggen waarop wijze anderen elk kind afzonderlijk de lange weg naar excellentie wijzen. De zwakkeren, de toppers, nee ieder kind een eigen leerroute par excellence. Als de staatssecretaris hierdoor geïnspireerd zou raken is de vraag of deze visie kans van slagen heeft binnen het huidige systeem onmiskenbaar aan de orde. Want excellentie is een mooi woord, maar daarmee alleen krijg je geen beter onderwijs.
