Wanneer een systeem niet kan voorkomen dat het mensen benadeelt dan deugt het systeem niet. Dat is een stelling die ik hier neerleg. En als ik de branche van schaduwonderwijs zie floreren, of de inspectie de noodklok hoor luiden over kansenongelijkheid, of het aantal thuiszitters zie toenemen en de leefbaarheid van wijken in krimpgebieden zie lijden onder het verdwijnen van al die scholen onder druk van opheffingsnormen, dan lijkt benadeling zowat een kenmerk van het onderwijssysteem. Tegen beter weten in blijven we verwoede pogingen doen om elkaar te laten geloven dat het allemaal nog prima deugt maar de dosis cynisme die daarvoor nodig is stijgt met de dag.
Dus zeg ik: weg ermee, tot de grond toe afbreken en een nieuw systeem bouwen. Maar hoe weten we dan zeker dat daarmee niet opnieuw een basis wordt gelegd voor onrecht en tekortkomingen? Is het niet beter alleen de kapotte delen te repareren en de goede te bewaren en zo te versterken? Lastig dilemma? Misschien niet wanneer ik het dilemma een tikkeltje scherper definieer: ‘Maak je een zieke beter door alleen zijn kwaal te behandelen of door hem dood te maken?’
Op dit moment gebeurt geen van beiden. Het systeem wordt niet afgebroken, maar ook niet beter gemaakt. Beiden zijn ook niet bepaald eenvoudig. De verbluffend viriele afweermechanismen die elk systeem als een soort natuurwet ontwikkelt werken als een strenge vader die zijn zoon om zijn oren slaat bij elke stap buiten de gezinsmores. Denk hierbij aan de geïnstitutionaliseerde opvattingen over onderwijs, hoe we het organiseren in lessen, groepen, klassen en niveaus. En aan de paniek die toeslaat vanwege het lesrooster wanneer ook maar iemand die organisatie ter discussie durft te stellen. Gooi het lesrooster het raam uit en je hebt in één klap ruimte om heel veel systeemnadelen voorgoed op te lossen. Maar wie durft dat?
En toch mogen we niet berusten in de situatie. Maar als afbreken niet wijs is en verbeteren niets meer is dan een andere kleur gebruiken binnen dezelfde tekening dan geef durfallen alle ruimte en geld.
De februari editie van het onderwijsblad ‘van 12 tot 18’ was gevuld door schoolleiders die echte stappen durven zetten, die het systeem vastberaden tarten en doorgaan, wat er ook gebeurt. Er zijn er bij die het rooster eruit gegooid hebben, het curriculum hebben afgeschaft en de kansenongelijkheid weten te elimineren. Maak laboratoria van deze scholen, R&D afdelingen van het Nederlands onderwijs. Waar collega’s van andere scholen mogen binnenlopen en meedoen. Waar het kritische debat plaatsvindt over het waarom en waartoe. Waar volop wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt én waar heel veel extra geld naar toe gaat. Want echt nieuwe dingen ontwikkelen en invoeren kost tijd en kruim, dat doe je er niet even bij. En Registercommissie: valideer deze activiteiten voor het lerarenregister. Niets is aanstekelijker en beklijft beter dan door je eigen collega verleid te worden tot nieuwe inzichten en praktijken.
Geen revolutie, maar een evolutie door geld, veranderkracht en kennis te bundelen op enkele plekken. R&D centra gerund door schoolleiders en leraren. Spinnen in het lerende web van onderwijsmodernisering.
