N.a.v. mijn blog over R&D centra in het onderwijs stelde Wilfred Rubens een aantal vragen .
Beste Wilfred,
Dank voor je reactie en je vragen. Ik doe een eerste aanzet om ze te beantwoorden.
- Hoeveel R&D centra kan het Nederlands onderwijs hebben?
Mijn voorstel zou zijn om een aantal van die centra op te richten rondom een aantal stevige uitdagingen die we op dit moment hebben. Uitdagingen waar niemand schuld aan heeft, maar wel wanneer we blijven verzuimen om naar echte oplossingen te zoeken. Ik zoom in mijn blog in op de kansenongelijkheid van jongeren en de segregerende gevolgen daarvan in de samenleving. Juist binnen de huidige maatschappelijke ontwikkelingen van polarisatie, tegenstellingen, zich miskend voelen en het openlijk tornen aan democratische waarden is segregatie wel het laatste waar we in mogen berusten. Onderwijs zie ik (wellicht te optimistisch) als de kans bij uitstek (naast het gezin) om de toekomst en de loop van de geschiedenis te beïnvloeden. Maar als het onderwijs nu juist kansenongelijkheid bevordert, zoals de inspectie stelt, dan is er dus werk aan de winkel. Ontkenning of enig uitstel daarvan lijkt me niet verantwoord.
Een andere uitdaging is dat het niet toevallig is dat in de huidige maatschappelijke turbulentie de roep om persoonsvorming en socialisatie (naast kwalificatie) hoog op de curriculaire agenda staat. Maar hoe organiseer je de school dan zo dat beide doeldomeinen ook voluit en in de juiste betekenis neergezet kunnen worden? En hoe ga je om met de spanning die er voor mij tussen beide domeinen zit? (Waarbij ik persoonsvorming samenvat als een zoektocht naar vragen op ‘wie ben ik?’, ‘wie wil ik zijn/worden?’, ‘hoe verhoud ik mij in die zoektocht tot de ander?’, ‘hoe verhoud ik mij tot de wereld?’. Socialisatie richt zich voor mij op het oefenen met, nadenken over en verantwoordelijkheid nemen in het samenleven met anderen op basis van democratische waarden.) Enerzijds willen we kinderen dus leren gedeelde (democratische) waarden te respecteren en daarnaar te leven, anderzijds willen we dat het weldenkende, voor zichzelf zorgende burgers worden, die voor zich zelf kunnen denken, autonoom en authentiek zijn en niet blind achter de meute aanlopen. Hoe ga je met deze spanning om? En hoe geef je beide doeldomeinen in je school de ruimte die ze verdienen? In een paar lesjes per week of als een rode draad door je hele programma?
Een derde actuele uitdaging is het persoonlijk maken van het onderwijs. Hoe zorg je ervoor dat ieder kind het zijne krijgt? En hoe verhoudt zich in die ambitie pedagogiek en didactiek tot elkaar? Bij persoonlijk onderwijs denk ik bijvoorbeeld aan drie dingen: 1. ieder kind zit mee aan het stuur (van aanbod- naar vraag gestuurd onderwijs), 2. wat een kind leert sluit aan bij zijn aanwezige voorkennis, 3. de manier waarop het leerproces doorlopen wordt is belangrijker dan het resultaat. Maar hier denken heel wat collega’s anders over. Als dat zo is wat verstaan we dan onder persoonlijk leren? En welke rol moet technologie hierin spelen?
- Wat doen we als de belangstelling om R&D centrum te worden toeneemt?
Wellicht zijn er nog meer thema’s en uitdagingen. Dat moeten we onderzoeken. Ook of dit de juiste thema’s zijn en waarom dan. Daarom is het aan boord komen van de wetenschap zo van belang. Ik heb geen zicht op alles wat al onderzocht en bewezen is. Ook niet m.b.t. de uitdagingen die ik als belangrijk markeer. Omdat wetenschap niet mijn vak is, niet de tijd heb om alles te lezen, maar vaak ook niet weet waar ik het kan vinden.
Maar wat de vraagstukken rondom kansenongelijkheid, personaliseren van onderwijs, persoonsvorming en socialisatie voor mij met elkaar delen is dat we de oplossing daarvoor niet gaan vinden binnen de huidige manier waarop we het onderwijs organiseren. Dat zou wat mij betreft het criterium moeten zijn voor een R&D. In zo’n R&D-centrum wordt naar oplossingen gezocht die we niet zonder een systemchange kunnen realiseren.
- Wat doen we als oplossingen juist het omgekeerde effect hebben?
En een systemchange ligt zeer gevoelig. Die moet je niet van bovenaf opleggen. Laat daarom de scholen die al stappen zetten in die richting ondersteuning krijgen in geld, vrije ruimte en met wetenschap aan boord om te laten zien dat het kan, hoe het kan en hoe anderen ervan kunnen profiteren. Maar ook om aan te tonen of iets echt werkt. Neemt kansenongelijkheid af door bijvoorbeeld Agoriaans te werk te gaan? Ik denk van wel, maar ik zeg dat op basis van mijn gezonde verstand. Ik wil het graag onderzocht en bewezen zien of geconfronteerd worden met eerdere onderzoeken die het tegendeel bewijzen. Dat gebeurt nu allemaal veel te weinig en dat is onwenselijk, wellicht ook gevaarlijk en verdeelt ons als sector. Als we weten wat niet werkt, dan moeten we er mee stoppen uiteraard. (Overigens doen we nu ook veel in onze scholen waarvan we wetenschappelijk inmiddels weten dat het niet werkt, maar we gaan er toch mee door.)
In mijn blog ga ik ook in op het belang van R&D centra waar collega’s van andere scholen mogen binnenlopen en meedoen. Waar het kritische debat plaatsvindt over het waarom en waartoe. Waar collega’s met elkaar samenwerken en kunnen zien hoe het mogelijk anders kan.
4. Waarom lesrooster en curriculum?
Hetzelfde geldt voor mijn pleidooi om lesrooster en curriculum af te schaffen. Ik weet ook wel dat dit stoere taal is. Maar een lesrooster is zoiets als het spoorboekje. Wanneer de trein in Den Helder vertraging heeft hebben we daar in Maastricht last van. Het rooster is de ruggengraat van iedere school. Wanneer we die angstvallig in alles blijven sparen zullen we nooit tot een andere organisatie van leren komen in scholen en is elke oplossing voor de drie uitdagingen die ik hierboven schets niet meer dan lapwerk. Hetzelfde geldt voor het curriculum. De schooldag voor leerlingen start en eindigt conform curriculum (mooi ingeroosterd). Dan is het toch schier onmogelijk om ieder kind het zijne te kunnen bieden, kinderen mee aan het stuur te laten zitten. Kunnen we niet naar het curriculum toewerken ipv er iedere dag mee beginnen?
Ik zie scholen ermee experimenteren en oefenen. De één wat voorzichtiger dan de ander. Laten we het gedegen en met respect voor ieders durf en mening aanpakken. R&D centra zouden een oplossing kunnen bieden.
