De nieuwe regering staat met één been op de trappen van het paleis van de koning. De ministers zijn bekend, net als hun politieke standpunten. We zijn inmiddels op het punt gekomen dat een man met radicale en vernederende uitspraken over vluchtelingen, en die rechters ‘gestoord’ vindt, minister en zelfs vicepremier mag worden. Op het moment dat ik dit schrijf blijkt dat zijn kandidatuur wordt ingetrokken omdat hij nog meer op zijn kerfstok heeft. Maar zonder dat was zijn kandidaat-ministerschap en vicepremierschap naar alle waarschijnlijkheid geen probleem geweest.
Of dat een mevrouw waarvan iedereen weet dat ze ontwikkelingshulp wil afschaffen nu kandidaat-minister voor ontwikkelingshulp is.
We lezen het allemaal en kunnen niet meer dan onze wenkbrauwen fronsen en er maar het beste van hopen. Maar het maakt me zeer ongerust en nerveus om twee redenen:
1. De onverschilligheid jegens een aankomende regering (laat hen het maar proberen, de democratie heeft immers gesproken) waarin ministers en staatssecretarissen onmiskenbaar de macht in de schoot geworpen krijgen om fundamentele principes die onze beschaving kenmerken, zoals menselijke waardigheid, vrijheid en zelfbeschikking, compassie en empathie, de wens om bij te dragen aan het welzijn van anderen, en verantwoordelijkheid, terzijde te schuiven. Die onverschilligheid, of is het machteloosheid, is link.
2. Deze vind ik het meest zorgelijk en hangt samen met de eerste: ethische erosie, omdat mensen in eerste instantie iets verwerpelijk vinden, maar er na verloop van tijd aan wennen en het uiteindelijk normaliseren. Deze “morele verschuiving” ligt permanent op de loer. Waarden en normen verschuiven geleidelijk door blootstelling en gewenning, waardoor gedrag dat eerst als onacceptabel werd beschouwd, steeds meer als normaal wordt gezien.
Mijn troost en hoop voor de korte termijn ligt in het idee van de deep state, niet in de betekenis van een complottheorie over verborgen machtsstructuren, maar als de inherente stabiliteit en traagheid van overheidsinstellingen en bureaucratieën. Deze beschermen ons om plotselinge, potentieel schadelijke veranderingen te voorkomen en zorgen voor continuïteit in beleid, zelfs bij wisselingen van de politieke macht.
Voor de langere termijn hoop ik dat er wekelijks hard met de vuist op tafel wordt geslagen in de ministerraad en dat het in de Kamer moties van wantrouwen regent, zodra ook maar één overmoedige minister uit de aankomende regering een besluit neemt dat de waardigheid van mensen schaadt.
