Met groeiend onbehagen onderga ik de laatste weken het zoveelste drama dat zich in verschillende bedrijven afspeelt over ons onderwijs in Nederland. ‘U’ zeggen, van 1000 klokuren naar 1040, een weekje minder vakantie, ouders die op hun falie krijgen. Het wordt gepresenteerd als beleid met de beste bedoelingen, maar met de beste bedoelingen maak je soms meer kapot dan je lief is. Het is een drama omdat het niet over leerlingen gaat, maar over structuren. Niet over leren, maar over het etaleren van onwetendheid. Niet over visie, maar over paniek zaaien en benepen politiek.
De belangrijkste opdracht die we als scholen hebben is de zekerheid te garanderen dat elke leerling voldoende basis heeft aan kennis, vaardigheden en bekwaamheden om zelf te kunnen beslissen over wat hij wil met zijn leven. Deze opdracht wordt miskend in het huidige politieke en maatschappelijke debat over ons onderwijs. Hoe bereiden we onze leerlingen het beste voor op de veranderende 21e eeuwse wereld? Hoe zou die wereld er wat ons betreft moeten uitzien en wat betekent dat dan voor ons onderwijs? Die vragen hoor ik nooit. Daarmee lijkt het alsof we ons niet realiseren dat de wereld van morgen vandaag al bestaat op onze scholen.
Maar we hebben geen tijd om die vragen te stellen, omdat we onze handen vol hebben aan het in stand houden van een onderwijsstructuur die kraakt in al haar voegen. Die niet meer past. Wanneer je dan toch per se wil dat hij past kom je nergens anders meer aan toe. Met 20e eeuws denken doen we wanhopige pogingen om leerlingen voor te bereiden op de 21e eeuw. Dat wringt. Dat moet fout gaan.
Naar mijn idee moet het daarom niet langer over onderwijs, maar over leren gaan. Onderwijs is verworden tot een systeem waarachter velen zich verschuilen en als alibi gebruiken om geen fundamentele keuzes te hoeven maken. Leren is een actie, leren doe je. Leren doen leerlingen allang niet meer alleen op school. Leren begint en stopt niet bij het start- en eind signaal van de bel. Leren is niet meer alleen afhankelijk van een leraar in een gebouw.
Elk kind wil leren en elk kind kan leren. Leerlingen hebben geen hekel aan leren, maar wel steeds meer aan school. Leerlingen willen geen zorg, ze willen leren. Ze willen gehoor geven aan die sterke drang die ieder mens in zich heeft. Laten we stoppen met over structuren en systemen na te denken. Laten we stoppen over leerlingen na te denken en starten met de leerlingen te denken. Leren organiseren met en naar de maat en behoefte van iedere individuele unieke leerling. Dan is gezag niet meer afhankelijk van ‘u’ of van strenge regels of van ouders die al of niet de school steunen. Dan groeit het gezag omdat leerlingen ervaren dat ze serieus genomen worden als individu. Leerlingen zijn bereid om te aanvaarden dat ze sommige dingen domweg moeten leren, zolang ze ook ervaren dat er aandacht is voor hun kijk op leren en ze beseffen dat het niet gaat om het leren zelf, maar om wat hij of zij er in zijn eigen leven mee kan. Daarom is er volgens mij eerder sprake van een leercrisis dan van een gezagscrisis.
Hier ligt een schone taak voor schoolleiders. Wachten en hopen is zinloos. Zolang zij slechts mopperen op ‘Den Haag’ bevestigen ze daarmee een afhankelijkheid die niet past bij hun verantwoordelijkheid. Zij zijn het die van onderwijs leren kunnen maken. Die de dialoog tussen leraren en leerlingen op gang kunnen brengen en faciliteren. In het licht van een heldere visie op leren. En in het licht van een cultuur van samenwerken en partnerschap tussen leraren en hun omgeving.
Tegelijk moet hier gezegd worden dat het niet vanzelf geregeld is met het loslaten van de huidige beklemmende structuren. Een nieuw konijnenhok zorgt niet vanzelf voor ander konijnengedrag. Een leerling vragen wat hij wil leren is geen kunst. Als leraar over je eigen schaduw durven springen vanwege het antwoord, dat is de kunst. Dat vereist anders durven denken en vakmanschap.
Er wordt leiderschap gevraagd, niet alleen van schoolleiders, ook van leraren. Opdat leerlingen ervaren hoe ze zelf leiding kunnen nemen en houden over hun eigen leven. Met de keuzes die voor ons gemaakt worden door ‘Den Haag’ klaren we deze missie niet. Laten we daarom zelf het heft in handen nemen en gewoon beginnen in de scholen.
